— Ana shu-da! Nima uchun qanjiqlik qilgan, nima uchun qamalib bu yoqlarga yuborildi?
Bilish kerakmi? Gap shu: Murik kelaversin. Yuraversin. Biz esa, go'yo hech nima bilmaymiz.
Biladiganimizni bilib olaylik, ana undan keyin u Koshakniki. Istasa homicha yesin, istasa pishirib yesin. Boshqa gap yo'q. Takliflaring bo'lsa aytlaring.
— Taklif bor, — dedi Koshak tirjayib. U majlis qaroridan mamnun edi, shu bois bir hazil qilgisi keldi. So'zlashga ijozat berilgach, o'rnidan turib, yoqasini tuzatgan bo'ldi:
— O'rtoq kommunistlar, majlisimiz nomidan KPSS bosh kotibi Gorbachga tabrik telegrammasi yuborsak.
Bu hazil to'mtoq bolta bilan o'tin yorishni eslatsa-da, o'tirganlar Koshakka qarab jilmayib qo'yishdi. Tengiz ham kulimsirab, uning bu haziliga yakun yasadi:
— Yaxshi taklif. Telegramma yoz-da, yumaloq muhr o'rniga nozik yeringni bosa qol.
«Politbyuro» majlisi shu tarzda kulgu bilan yakunlandi. Oradan to'rt kun o'tib, Murik tashrif buyurdi. Unga qadar «lager teletaypi» orqali Tengiz muhim ma'lumotlar oldi.
XIYoNAT
Matluba eridan xat olib kelgan yigitga boshdan-oyoq razm soldi. Avvaliga «qamoqda birga
o'tirganmikin?» deb o'yladi. Ammo xushro'y yigitning jilmayib qarashida, rangi-ro'yida qamoqning sovuq nafasidan asorat yo'q edi. Yigit «ichkariga kiring», degan taklifdan so'ng tarang qilmay, juvonga ergashdi. Tursunali qamalishidan ilgari, amal otini surib javlon urayotgan mahallarda bu uyni ko'rgan odam oradan bir yil o'tib-o'tmay yana ostona hatlab ichkari qadam qo'yguday bo'lsa, «yopiray, kecha o'g'ri urib ship-shiydam qilgan shekilli», deb yoqa ushlashi tayin edi. Ko'zni qamashtiruvchi gilamlar, qandillaru javonlar endi yo'q. Matluba eri qamoqqa olinib, mol-mulki xatga tushguniga qadar yashirishga ulgurganini yashirdi.
Qolgani esa, musodara qilindi. Uy xo'jalik ixtiyorida bo'lgani, Matlubaning o'zi shu xo'jalikda ishlayotgani uchun tortib olinmadi. Yangi direktor insof qilib, ularga «uyni bo'shat», deb tiqilinch qilmay, yangisiga joylasha qoldi.
Matluba dardini kimga aytishni bilmay, to'rt devor orasida to'rt bolasi bilan kun kechirib yurgan edi. Davlat boylikni tortib olgani bilan Xudo bolalarning rizqini qiymas ekan. Gilamsiz, billur qandilsiz uyda ham yashash mumkin ekan. Dunyoda tirik beva faqat u emas ekan. Tirik yetimlar ham ko'p ekan. Eri qamalgan xotinning joni chiqib keta qolmas ekan.
Otasi qamalgan bolalar taqdirga tan berib yashayverar ekan, ulg'ayaverarkan…
Qamoq — jinoyatchi uchun jazo. Bu dunyoda jinoyatga dahli yo'q odamlar uchun ham jazo bor ekan. Balki harom luqmaga sherik bo'lgani uchun bunday jazo joizdir? Matluba buni bilmaydi.
Bu haqda o'ylab ham ko'rmagan. Bunga keyinroq aqli yetadi. Hozir bilgani — qo'lidagi xatda yozilgan gaplar… Ya'ni har oyda «soliq» to'lab turish.
Matluba xatni to'rt marta o'qib chiqsa ham tushunmadi. Yigitga savol nazari bilan tikilib qoldi.
— Cheksam maylimi? — deb so'radi yigit hotirjam ravishda. U juvonning hayrat iskanjasida ekanini bilib tursa-da, parvo qilmadi. Uy bekasi bosh irg'ab «chekavering» degach, labiga sigaret qistirdi. Ammo o't oldirmay turib so'radi: — Tinchlikmi? Nima deb yozibdilar?
— Nima deb yozilganni… bilmaysizmi?
— Men birovning xatini o'qimayman, — yigit shunday deb sigaretini tutatdi.
— Xatni o'z qo'llari bilan yozib sizga berdilarmi?
— Yo'q. Menga birodarlarim keltirishdi. Men eringizni tanimayman. Mening vazifam — xolis xizmat.
— Soliqni… sizga to'laymanmi?
— Ha, soliqnimi? — Yigit jilmaydi. — Hozircha menga. Men kelolmasam boshqa odamni yuborishadi.
— Yuborishadi? Kim yuboradi?
— Buni bilishingiz shart emas.
— Men… tushunolmayapman?
— Tushunolmayapman? Mayli, yaxshi xotinga o'xshaysiz, sizga tushuntirib bera qolay: sizga er kerakmi? Ha, albatta kerak. Sizga er kerak bo'lmasa ham bolalaringizga ota kerak. Demak, u qamoqdan sog'-salomat qaytishi shart. Qamoqda esa, opaginam, ko'p odamlar bekordan bekorga o'lib ketadi. Birovlar bitta kichkinagina toshga qoqilib ham o'lib ketar ekan. Baxtsiz hodisalar ko'p-da. Qamoqdagi birodarlarimiz eringizni himoya qilishadi. Uning bitta tuki ham bekorga to'kilmaydi. Siz «soliq» deyapsiz-u, aslida unday emas. Bu xizmat haqi. Hukumat qorovullarga ham maosh to'laydi-ku, to'g'rimi? Ana, siz ham shunaqa to'laysiz-da.
— Qanchadan to'layman?
Yigit darrov javob bermadi. Tutatib bo'lgach, kuldon o'rniga qo'yilgan likopchaga sigaret qoldig'ini bosib ezdi-da, to'lanajak xizmat haqi miqdorini aytdi. Buni eshitib, Matluba bir seskandi. «Xato eshitmadimmi?» deb, so'radi:
— Bir yilgami?
— Eringizning jonini hurmat qilmas ekansiz, opaginam. Har oyda to'laysiz. Balki uch oyligini, balki yarim yilligini qo'shib oldindan to'larsiz. Oldindan to'lasangiz, biroz kamaytiramiz, buni o'zaro kelishib olamiz.
— Menda buncha pul yo'q… Topganim bolalarim…
— Opaginam, siz topgan pulingizni bolalaringizga ishlatavering. Siz bizga eringizdan qolganidan cho'tal berib tursangiz yetadi.
— Erimdan… hech narsa qolmagan… Bori shu — ko'rib turganingiz. Davlat hammasini tortib oldi.
— Davlatga tuhmat qilmang. Bizning davlat, opaginam, odil davlat! Bilmasangiz bilib oling. Hech qachon hammasini tortib olmaydi. Ul-bulni yashirib olishga imkon beradi. To'rtta bolangiz bor, a?
— Ha… — Matlubaning ko'ngliga yomon fikr kelib, qo'rqib ketdi: — Nimaga so'rayapsiz?
— Shunchaki qiziqdim. Ular ham otalari qaytgunicha sog'-salomat yurishlari shart. Ota qamoqdan qayt-sa-yu…
— Bolalarimga tegmang! — Matluba beixtiyor shunday deb baqirib yubordi. Mushtlari o'z- o'zidan tugildi.
— Opaginam, o'zingizni bosing. Bizlar odamxo'r emasmiz. Biz siz bergan xizmat haqi evaziga o'zingizni ham, bolalaringizni ham himoya qilamiz. Pul ketsa ketsin, jon ketmasin.
Mening yana yarim soat vaqtim bor. Birinchi xizmat haqini bugun olib ketishim kerak.
— Hozir yo'q menda buncha pul.
— Sizdan hoziroq talab qilayotganim yo'q. Yarim soat vaqtim bor, deyapman-ku? Bo'la qoling, qimirlang.
Bu gapdan keyin ham Matluba bir necha daqiqa harakatsiz turdi. Yigit esa, boshqa gapga
hojat yo'q, deganday indamasdan o'tiraverdi. Matluba «Yarim soat vaqti bo'lsa ko'chaga chiqib, mashinasida o'tira qolmaydimi?» degan fikrda unga qarab-qarab qo'ydi.
